Συμβαίνει συχνά, να διαβάζει ή να συνειδητοποιεί κανείς πράγματα, τα οποία είναι πρωτογενώς λογικά, δηλαδή σχεδόν αυτονόητα, κι ωστόσο εκπλήσσουν ακριβώς πάνω σε αυτή τη βάση: παρά το προφανές τους, ουδέποτε είχαν περάσει απ' το μυαλό σου, μέχρι τότε. Ένα από αυτά έχει να κάνει και με το διαχωρισμό σε Προϊστορία και Ιστορία. Συνηθίσαμε να σκεφτόμαστε με όρους σχολικού βιβλίου, αποστηθίζοντας όρια, σύνορα και ημερομηνίες. Κι ωστόσο, είναι ηλίου φαεινότερον πως σε καμία περίπτωση σύμπας ο πλανήτης δεν πέρασε το κατώφλι της ιστορικότητας, σε κάποιο σημείο μηδέν, παρά κάθε πολιτισμός με τη σειρά του, μάλιστα με διαφορές πολλών χιλιετιών κι όχι απλά μερικών γενεών.
Έτσι, ξεφυλλίζοντας τη Wikipedia - παραμένοντας πάντα στην Προϊστορική Περίοδο - αντιλαμβάνεται κανείς μιαν εκπληκτική ποικιλομορφία εξέλιξης και ύφους, παγκοσμίως. Σήμερα, αισθάνομαι όμορφα να σταθώ για λίγο στην ακτινοβόλα Αφρικανική Ήπειρο.
Δεν ξέρω αν φταίει η Αφρική καθαυτή, θεωρούμενη ως το βασικό λίκνο της ζωής, ή κάποια δική μου διάθεση υπερβολής, κι όμως η τέχνη της Μαύρης Ηπείρου γέμιζε πάντα τις αισθήσεις μου με μια βαθιά αισιοδοξία κι αγάπη για τη ζωή, το χρώμα, έναν απέραντο σεβασμό για την ύπαρξη. Κι ίσως - καθώς το σκέφτομαι - να μην ήταν καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι ο αγαπημένος μου Σβάιτσερ, βρήκε στις λέξεις "Ο σεβασμός της ζωής" το σημείο μηδέν, όπου συναπαντώνται - όπως γράφει ο ίδιος - η θετική άποψη της ζωής και η επιβεβαίωση του κόσμου μαζί με την ηθική, πλέοντας αντίθετα στο ρεύμα του ποταμού Ογκοουέ, κάπου στη Γκαμπόν.
Τα πέτρινα, χρωματιστά σκαριφήματα της Tadrart Acacus, στη Δυτική Λιβύη, μοιάζουν ν' ακτινοβολούν περισσότερο μιαν απροκάλυπτη χαρά ζωής, παρά το μυστικιστικό ημίφως των ευρωπαϊκών σπηλαιογραφιών . Ξεκινώντας κάπου 12.000 χρονια πριν κι ακολουθώντας, μαζί με τα χρόνια, ο ένας καλλιτέχνης μετά τον άλλο προσέθεταν τα δικά τους κομμάτια σ' αυτό το χαρωπό μωσαϊκό, που θυμίζει έντονα κάτι από ταπετσαρία παιδικού δωματίου.
Στην Tadrart Acacus, θα συναντήσουμε επίσης το απαράμιλλο "θάρρος" εκείνου, που τόλμησε να συλλάβει, όχι απλά την εικόνα, αλλά την ίδια την κίνηση και να την απαθανατίσει πάνω στην πέτρα. Τη ζωντάνια που κατάφερε να χαράξει στους αιώνες, θα τη ζήλευε ακόμα κι ένα σύγχρονο cartoon.
Από την άλλη, πως μπορείς ν' αντισταθείς και να μην υποκλιθείς με δέος και σεβασμό, μπροστά στον πηγαίο ερωτισμό αυτής της καθιστής γυναίκας και το "χυτό" τρόπο, με τον οποίο ο καλλιτέχνης δούλεψε το χρώμα του; Στην οροσειρά Tassili n'Ajjer της Αλγερίας, κάπου 9.000 χρόνια πριν ή μεταγενέστερα, αυτή η γυναίκα τρύπωσε στο βράχο κι έμεινε από τότε αθάνατη.
Κι όμως, όταν η αφρικανική τέχνη δεν είναι απλά χαρωπή, μπορεί να γίνει κορυφαία, με κάθε έννοια κι από κάθε όψη. Χωρίς να εγκαταλείψουμε την οροσειρά Tassili n'Ajjer, γινόμαστε μάρτυρες ενός επιτεύγματος ασύλληπτης τέχνης και ευαισθησίας. Χαζεύοντας αυτή την κοιμισμένη αντιλόπη, νιώθεις ότι χαράχτηκε με τόση τρυφερότητα πάνω στο βράχο, ώστε κάποτε ο βράχος λύγισε, γλύκανε και γίνηκε ζυμάρι ζεστό ή μαλακός πηλός, γυρεύοντας να βοηθήσει με κάθε τρόπο τον άνθρωπο, που γύρευε κι αυτός με τη σειρά του, ν' αποθέσει κάπου το νου. Μια καρδιά που συγκινείται, από ένα ζώο που ξαποσταίνει, δε μπορεί να είναι μια καρδιά τυχαία, ούτε ο πολιτισμός που τη γέννησε σκληρός και σκοτεινός.
Μα κι αυτή η ίδια η τεχνοτροπία ξεχωρίζει με τη μοναδικότητά της: πλούσιες βαθιές γραμμές, που αλληλοπλέκονται δίνοντας μια αίσθηση διαφάνειας ή συναρτώνται δίνοντας την εντύπωση μιας περίπλοκης μονοκονδυλιάς. Ποιος σύγχρονος καλλιτέχνης θα τολμούσε να θεωρήσει εαυτόν άξιο, τέτοιου μεγαλείου; Η αλήθεια είναι, ότι παλεύοντας τόσην ώρα με τις λέξεις, προσπαθώντας να περιγράψω τα αισθήματά μου, νιώθω ότι σε κάποιο βαθμό ασεβώ. Ίσως θα ήταν τιμιότερο, αν άφηνα ζεστά δάκρυα αγαλίασης να κυλήσουν αβίαστα στο πρόσωπό μου. Ναι. Τότε μόνο θα είχα πει ακριβώς όσα και όπως έπρεπε γι' αυτό το μικρό αριστούργημα, που αποδείχνει πως η τέχνη δεν εξελίσσεται, απλώς μεταλλάσεται μαζί με τον άνθρωπο μέσα στους αιώνες. Αλλά πάντα και σε κάθε εποχή μεγαλουργούσε και θα μεγαλουργεί, όσο θα υπάρχει συνείδηση του Είναι.
